Het hek van Woensdrecht

Begin december 1983. In het Vredesaktiekamp (VAK) Woensdrecht duikt een wat verwilderde man op. Hij valt meteen op door zijn onverzorgde haar, baseball petje en kleine postuur. Hij stelt zich voor als John Paul Gardiner, Canadees, Vietnamveteraan en vredesactivist.

Hij is ziek als hij aankomt bij het kamp maar begint dezelfde avond nog met een wake bij de toegangspoort van de vliegbasis.

Dit maakt indruk op de bewoners van het Vredesaktiekamp die sinds september 1983 op het industrieterrein bij de vliegbasis verblijven uit protest tegen de komst van de kruisraketten. Het is een bonte verzameling van vredesactivisten die wonen in tenten, caravans, een plaggenhut en zelfs een tipi.

De grote actiebereidheid van Gardiner levert hem snel respect op. Hij ontpopt zich tot superactivist en schrikt niet terug om nieuwe methodes te proberen. In de documentaire De geheime dienst. De BVD in de Koude Oorlog vertelt vredesactivist Eddie Roos: “Hij was degene die in het hek begon te knippen en dat maakte nogal wat discussie los”. Want ga je dan niet te ver?

In dienst van de BVD
In februari 1984 wordt Frits Hoekstra, werkzaam bij de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD), benaderd door een collega van de CIA. Hoekstra vertelt in De geheime dienst: “Een Canadees die zich John Paul Gardiner noemt met ervaring in het infiltreren in de vredesbeweging biedt zijn diensten aan als infiltrant”.

De BVD is geïnteresseerd want zij ziet het Vredesaktiekamp en de activisten in Woensdrecht als een potentiële bedreiging voor de plaatsing van de Amerikaanse kruisraketten en wil graag informatie over mogelijk gewelddadige acties.

Gardiner kan 24 uur per dag contact opnemen met zijn twee contactpersonen van de BVD. Niet elke actie is bedreigend genoeg om in te grijpen, dat zou ook teveel opvallen. Maar een grote landelijke actie om het communicatiegebouw van de basis te bezetten op 18 februari 1984, is wel reden om in te grijpen. Tijdens de actie wacht een grote eenheid van de marechaussee de verbijsterde activisten op.

Belgische granaten
BVD’er Frits Hoekstra schrijft in zijn memoires: “Het sturen van John Wood [waarschijnlijk de echte naam van Gardiner red.] was niet eenvoudig: hij acteerde in hoge mate op eigen houtje.” Gardiner verklaart later zelf dat hij op dat moment vastberaden is om te achterhalen wie er bereid is tot gewelddadige acties. Deze instelling wordt hem fataal.

In maart 1984 breidt Gardiner zijn netwerk uit naar België waar hij samen met twee actievoerders 189 granaten steelt van de Belgische vliegbasis Florennes. Het overgrote deel van de munitie wil Gardiner overdragen aan de BVD.

Hoekstra gaat daarmee akkoord en laat de granaten naar het BVD-kantoor in Den Haag komen. Vervolgens moet hij wel aan de directie uitleggen waarom in het souterrain bijna 200 granaten liggen. “Ze dachten dat ik een geintje maakte”, vertelt hij in de documentaire De geheime dienst.

Gardiner verstopt zelf 13 granaten in zijn caravan op het Vredesaktiekamp. Hij laat ze aan een aantal bewoners van het VAK zien met de vraag of zij daar iets mee kunnen. Maar de activisten zijn hier niet van gediend.

Ondertussen blijven er acties uitlekken. Dit leidt ertoe dat de activisten Gardiner steeds meer wantrouwen. Ze beginnen hem als een gevaar voor het Vredesaktiekamp te zien en betrekken hem niet meer bij belangrijke acties.

Ontmaskerd
Dit heeft hij waarschijnlijk gevoeld want op 19 april 1984 biecht Gardiner in een brief aan de bewoners op dat hij een infiltrant is in dienst van de Amerikaanse NSA en de mogelijke Russische inmenging in de vredesbeweging onderzocht.

De activisten zijn diep geschokt aangezien de aanwezigheid van de granaten het voortbestaan van het VAK in gevaar kan brengen. Daarom besluit een aantal de munitie zelf over te dragen aan de politie.

Gardiner verlaat het kamp en verkoopt aan verschillende kranten schimmige versies van zijn verhaal. De kwestie loopt hoog op. Er worden kamervragen gesteld over de legitimiteit van infiltratie of zelfs provocatie door de BVD in het Vredesaktiekamp.

Minister van Binnenlandse Zaken Rietkerk reageert afgewogen: “Er is geen sprake geweest van enigerlei vooropgezette afspraak dat hij namens de dienst zou gaan provoceren”.

Gevangenisstraf
De activisten voelen zich belazerd en spannen een rechtszaak aan tegen de staat voor uitlokking. Dit leidt tot niets.

Na de publiciteitsgolf verdwijnt Gardiner. Hij wordt gezocht voor de roof van de Belgische granaten. Uiteindelijk duikt hij berooid op in Groningen waar hij zich aangeeft bij de politie. Hij wordt uitgeleverd aan België en veroordeeld tot twaalf maanden gevangenisstraf.

Geschonden vertrouwen
De infiltratie is een schok voor de bewoners van het Vredesaktiekamp en leidt een tijd tot onderling wantrouwen, want wie is er dan nog meer niet te vertrouwen?

Klaas en Bernadette Terpstra kijken 33 jaar later terug. Als gewone inwoners van Woensdrecht protesteren ze destijds ook tegen de kruisraketten en betrekken daarom een caravan op het Vredesaktiekamp. Daar maken ook zij John Gardiner van nabij mee. Ze voelen zich nog steeds verraden.

Spoorloos
Na zijn gevangenisstraf verdwijnt Gardiner. Het is nog steeds onduidelijk wie Gardiner, precies is, hoe hij werkelijk heet, waar hij vandaan komt, wat en van wie zijn opdracht kwam en voor wie hij allemaal werkte; de BVD, de CIA of zoals hij zelf beweerde, de NSA.

Dat de affaire Gardiner nog steeds tot de verbeelding spreekt blijkt uit de recent verschenen roman gebaseerd op zijn leven: Schuilplaatsen van Woody Gardiner van Frank Gunning.