In de schaduw van de Kuip

Een nieuw stukje Rotterdam
De plek waar nu de wijk Feijenoord ligt, is in de negentiende eeuw niet meer dan een vrijwel leeg, vlak eiland in de Maas. Aan de overkant van de rivier ligt de drukke haven van Rotterdam. De leegte op Feijenoord wekt naarmate de negentiende eeuw vordert steeds meer de interesse van de Rotterdammers. Zij willen de bedrijvigheid van hun haven niet verder in de stad toelaten en aan de zuidelijke oevers van de Maas is nog ruimte genoeg.

Met de bouw van grote fabrieken zoals metaalsmelterijen en scheepswerven komt omstreeks 1870 de industrie op gang in Feijenoord. De fabrieken trekken veel nieuwe havenarbeiders aan uit arme boerengebieden in Zeeland, Brabant en Zuid-Holland. Hierdoor groeit achter de havens van Feijenoord in een hoog tempo een arbeiderswijk.

Voetbal
Onder de hechte gemeenschap van arbeiders ontwikkelt zich een geheel eigen Rotterdamse cultuur: rauwer, hoekiger en ongepolijster dan aan de overkant van de Maas. Het sociale leven krijgt vorm in de cafés, kerken en bij de pas opgerichte voetbalclubs. Hieruit ontstaat in 1908 het alom bekende Feijenoord Rotterdam.

De magie van beton
De omstandigheden waarin de arbeiders in Feijenoord leven is erg slecht. De Rotterdammers houden zich namelijk afzijdig van de woningbouw in de nieuwe wijk. De fabrikanten realiseren zich wel dat ze gebaat zijn bij gezonde werknemers en starten de bouw van verantwoorde woningen met een nieuw, bijzonder efficiënt materiaal: beton. Maar de magie van het beton is beperkt. Veel van de oude slechte woningen blijven evengoed bewoond.

Wederopbouw en verkrotting
De Rotterdamse haven is na de Tweede Wereldoorlog het eerste gebied in de stad dat weer is hersteld. De bedrijvigheid en de roep om nieuwe arbeiders is al snel weer zo groot dat er woningnood heerst in heel Rotterdam-Zuid. Ook Feijenoord barst uit zijn voegen.

Met de woningen in de wijk is het nog steeds bijzonder slecht gesteld. Feijenoord heeft weinig geleden onder het bombardement op Rotterdam en profiteert nauwelijks van de wederopbouw. Op grote schaal zijn de huizen verkrot. Desondanks voelt ook Feijenoord naarmate de jaren vijftig vorderen dat het beter gaat met Nederland. De welvaart neemt toe. In de jaren zestig rijden steeds meer auto’s door de wijk en de Feijenoorders krijgen hun eerste televisie.

Nieuwe culturen
Ondertussen trekt de haven in Feijenoord nieuwe arbeiders aan uit landen als Turkije en Marokko, want die zijn het goedkoopst. Dit zorgt voor onvrede onder de oorspronkelijke bewoners en dat reageren ze voornamelijk af op de pensions waar de gastarbeiders verblijven.

In de jaren zeventig vestigen de buitenlandse arbeiders zich permanent in Feijenoord en ze halen ook hun gezinnen naar Rotterdam. Ze nemen hun intrek in de vele goedkope huurwoningen die de wijk telt. Ook komen veel mensen uit Suriname en de Antillen naar Feijenoord. De nieuwe culturen en de drukte die de grote gezinnen met zich mee brengen, ergeren de oorspronkelijke bewoners. Feijenoord is niet langer de wijk met een geheel eigen cultuur, maar de wijk van heel veel verschillende culturen.

Einde van de havens
Wel pakt de gemeente Rotterdam in de jaren zeventig eindelijk een andere frustratiefactor in Feijenoord aan: de verkrotting. De kwaliteit van de woningen verbetert flink, maar de inwoners van de wijk maken zich inmiddels zorgen over nog een heel ander groot probleem. De havenactiviteit neemt af in heel Rotterdam-Zuid. Bedrijven trekken richting de grotere containerhavens in het westen van de stad en ontnemen Feijenoord daarmee de belangrijkste bron van werkgelegenheid.

Feijenoord speelt Feijenoord
De gevolgen van de werkloosheid, lage inkomens en de cultuurverschillen uiten zich door groeiende onvrede en onverdraagzaamheid in de wijk. Feijenoord is kwetsbaar. Begin jaren negentig start een bijzonder initiatief dat de wijkbewoners confronteert met hun dagelijkse werkelijkheid: het theaterstuk Feijenoord speelt Feijenoord.

Regisseur Peter van den Hurk komt in 1992 met het idee naar de wijk. Hij wil een toneelstuk maken dat een spiegel is van het dagelijks leven in Feijenoord. En daarbij wil hij nadrukkelijk gebruik maken van de diverse groepen inwoners en hun verhalen: van de “koningen en koninginnen van de wijk”. De acteurs mogen zelf de voorstelling opbouwen, op basis van hun eigen ervaringen.

Rijkdom van de wijk
Het theaterstuk blijkt een voltreffer in de volkswijk. Het is direct herkenbaar voor de Feijenoorders en confronterend, omdat het is gebaseerd op waargebeurde verhalen. Opmerkelijk is dat de tientallen voorstellingen in de buurt niet de doorsnee theaterbezoekers trekken, maar een zeer divers nieuw publiek.

Het belangrijkste doel van regisseur Van den Hurk is daarmee bereikt: hij wil theater toegankelijk maken voor iedereen. Maar het lijkt erop dat Feijenoord speelt Feijenoord ook weer wat meer saamhorigheid brengt in de wijk. Het laat de Feijenoorders nadenken over hun eigen leefwereld. Een jonge inwoner vertelt: “Ik zie deze wijk als een multiculturele wijk en in dat opzicht is deze wijk gewoon rijk. En andere mensen zeggen: het is een getto. Maar misschien denken ze dat, omdat het niet meer zo is zoals vroeger.”

Een nieuw Feijenoord?
Conny Knook, de Feyenoord-fan in de aflevering van Andere Tijden, is in het dagelijks leven horecamakelaar. Zij voorziet een goede toekomst van Rotterdam-Zuid, nog even los van de plannen voor 'Feyenoord city' waar de gemeenteraad op 11 mei over stemt. Conny wijst op de ‘upgrading’ van andere wijken in Rotterdam, zoals rond de West-Kruiskade en Katendrecht. Dat zijn nu hele populaire plekken. En wie weet, gebeurt dat ook met Feijenoord.