Slag om Stalingrad

De eerste film over de Slag om Stalingrad werd al direct na de slag in 1943 gemaakt door Frank Capra, in opdracht van de Amerikaanse regering. Al in 1942 was besloten om een serie oorlogspropagandafilms te maken, met als voornaamste doel jongeren het leger in te krijgen.

Frank Capra was vóór de oorlog bekend geworden als regisseur van typische feelgood/films uit de crisisjaren zoals `It Happened One Night` (1934), `Mr. Deeds Goes to Town` (1936) en `Mr. Smith Goes to Washington` (1939). Capra bood zich aan voor de `Why we fight`-serie na het zien van de sublieme Duitse propagandafilm "Triumph des Willens' van Leni Riefenstahl. Dát wilde Capra ook, maar dan vanuit geallieerd standpunt. Ook gebruikte hij animaties, die door Walt Disney Pictures werden gemaakt.

In totaal zouden er in drie jaar in de serie "Why we fight" liefst acht films verschijnen. Het begin in 1942 met "Prelude to War.' Deze film laat het verschil zien tussen democratie en het fascisme. Hij won in 1942 de Oscar voor "beste lange documentaire". Daarna verscheen The Nazi Strike, die focust op de Duitse invasie van Oostenrijk, Sudetenland en Polen. Divide and Conquer (nr. 3 uit 1943) behandelt de invasie van de Benelux en Frankrijk. The Battle of Britain (4) verscheen in 1943, daarna kwam  The Battle of Russia (1943). De cyclus werd afgesloten met The Battle of China (1944) en War Comes to America (1945), dat laat zien hoe de VS betrokken raakten bij de oorlog.

Het meest indrukwekkend, ook gezien het beschikbare beeldmateriaal, is wellicht het vijfde deel "The Battle of Russia." Hierin wordt de Slag om Stalingrad uitgebreid in beeld gebracht.

In 1943 besloot de Nederlandse regering in Londen een Nederlandstalige versie te laten maken. Het commentaar werd ingesproken door de bekende stem van Radio Oranje, die van de schrijver A. den Doolaard (pseudoniem van Cornelis Spoelstra). In Nederland waren de films pas in 1944 te zien in bioscopen in het bevrijde zuiden.

"De avondster, katholiek dagblad voor Nederland," schreef op 7 april 1945 over de vertoning van "De slag om Rusland" in het Roxy-theater in Eindhoven:  „De slag om Rusland" geeft ons de nuchtere onopgesmukte gebeurtenissen waarvan de strijd om Lenin- en Stalingrad wel de hoofdmomenten vormen. Rusland's titanische strijd tegen de indringer, al vanaf plm. 1200, is op 'n knappe en dramatische wijze uitgebeeld. Met de val van Keulen en de overtocht over de Rijn vormen deze beelden van de gevechtsfronten en strijdtonelen misschien wel het beste wat tijdens deze oorlog is vervaardigd. Met recht 'n keurprogram vol spanning dat we aanbevelen.

De "Waarom wij vechten"-films werden na 5 mei 1945 ook populair in het Noorden van het land. Het communistische dagblad "De Waarheid" schreef n.a.v. een vertoning van "De slag om Rusland" op 28 juli 1945:

De serie „Waarom wij vechten", die in opdracht van de Amerikaanse regering door den knappen filmregisseur Frank Capra werd vervaardigd, is één van de duidelijkste voorbeelden van de buitengewone nuttige taak die de film in de moderne maatschappij kan hebben. Deze serie documentaire-films toont ons, waarvoor de democratische landen gevochten hebben en nog vechten. "De slag om Rusland" is de vijfde in deze reeks en zij is daarom zo belangrijk, omdat men van deze film over Rusland, die in opdracht van de Amerikaanse regering is gemaakt, niet zal kunnen zeggen, dat zij propagandistisch is. De film begint met een aantal opnamen uit de Sovjet-Unie in vredestijd. We zien hoe rijk Rusland is aan olie, aan staal, aan steenkool en aan koren, maar we zien vooral hoe veel de Sovjetbewoner, of hij nu Turkmeen, Mongool of Kazak is, van zijn grote vaderland houdt. Dan, op 22 Juni 1941, vallen de gemechaniseerde nazi-legers Rusland binnen, wat het begin was van Duitslands einde. Er ontbrandde een strijd, die zijn weerga in felheid in de geschiedenis niet vindt. De Duitsers slaagden er in een belangrijk deel van Rusland te bezetten. We zien het onbeschrijfelijke leed, dat de wrede nazis in deze gebieden hebben veroorzaakt, maar we zien ook hoe de partisanen zweren deze onmenselijkheden te zullen wreken. Stalingrad, de modernste stad van de Sovjet-Unie, waarop iedere Rus trots was, wordt met de grond gelijk gemaakt, maar ten slotte wordt daar de Duitse legers een verpletterende nederlaag toegebracht. En dan begint de zegevierende Russische opmars, die eerst in Berlijn een einde vindt. Maar zover gaat de film niet. Zij werd in begin 1944 gemaakt, zodat we er de grootste overwinningen van het Rode Leger nog niet op te zien krijgen. Dit neemt niet weg, dat het een bijzonder belangrijke film is, die ons nog eens een duidelijk beeld geeft van de macht van het Sovjet voik en zijn dappere rode legers. Geen land ter wereld heeft zo geleden en gestreden in deze oorlog als het Sovjetland."

Het "Filmbulletin, uitgave voor filmvrienden in Nederland," schreef in juni 1945 over het belang van de Capra-films voor de ontwikkeling van de cinematografie:

"De opmerkelijkste ontwikkeling in de filmindustrie greep plaats op het gebied van de documentaire film. Talrijke harde,onopgesmukte en nuchtere oorlogsfeiten werden, zuiver journalistiek gezien, op het doek gebracht. Een der belangrijkste films is de Amerikaanse serie "Waarom wij vechten", onder regie van Frank Capra (kolonel!), eigenlijk een serie films, onderverdeeld in een aantal fragmenten, die ieder een mijlpaal van de ontwikkeling van de oorlog behandelen."