Bomans: humeurige humorist

Schrijver, columnist, televisiepersoonlijkheid; de in 1913 geboren Godfried Bomans is van vele markten thuis. Zijn eerste roman “Erik, Of Het Klein Insectenboek” (1940), schrijft hij in zijn studententijd. Het wordt meteen een succes. Maar vooral met zijn strip “Pa Pinkelman en Tante Pollewop” in de Volkskrant wordt hij ongekend populair. Hij is jarenlang de meest gelezen schrijver van Nederland.

Het geschreven oeuvre van Bomans is omvangrijk; hij heeft meer dan zestig boektitels op zijn naam staan. Dat komt mede door handig hergebruik. Veel krantencolumns van Bomans worden later in boekvorm op de markt gebracht, zoals ‘Noten Kraken’ uit 1960. Ook een aantal van zijn televisieprogramma’s wordt ook in boekvorm uitgebracht. De televisieserie “Met Bomans De Wereld Rond” (NCRV, 1968/ 69), wordt óók een boek. Het programma “Bomans Over Vlaanderen” (KRO, 1972) is eveneens tot boek verwerkt. Regisseur Wouter van Dieren: ‘Hij werd een schrijver wiens boeken op televisie kwamen en wiens Tv-programma’s boeken werden. Dat was geheel nieuw.’

In de jaren zestig ontpopt Bomans zich tot één van de eerste mediapersoonlijkheden in Nederland. Vanwege zijn scherpe opmerkingen en humor wordt hij een veelgevraagd gast in allerlei televisieprogramma’s. Zijn optredens op radio en televisie trekken ongekend veel publiek.

“Hou je aan je woord” is een woordspelprogramma van de AVRO en wordt uitgezonden van 1961 tot 1963. Vriendin Ineke Swanevelt: ‘Daar was hij de grappigste. En ook serieuzer programma’s, een wereldreis. Dat deed hij prachtig. Heel erudiet. Hij was één van de eersten die een mediagenieke Tv-persoonlijkheid was. Oubollig ? Ach…’ Bomans laat zich al deze aandacht zeer welgevallen. Het blijkt een ideale compensatie voor het aandachttekort in zijn kinderjaren. Van Dieren: ‘Godfried werd door de NCRV gestrikt om Tv-programma’s te maken met bekende Nederlanders. Door hem verdubbelden de kijkcijfers van de NCRV: een kijkcijferkanon! Mensen stemden massaal op hem af. Als Godfried op de ene zender was, was de andere leeg.’

Keerzijde van zijn populariteit is dat de literaire wereld Bomans als schrijver niet serieus neemt: teveel lolbroekerij, nooit de diepte in, zoals tijdgenoten Reve, Wolkers en Hermans. Swanevelt: ‘Dat vond hij heel diep in zijn hart wel naar, maar hij sprak er niet over. Hij dacht: “Ik word veel verkocht, ik behoor tot de meest geliefde schrijvers in mijn tijd. Waar maak ik mij druk om ?” Maar diep in zijn hart vond hij het naar.’

Bomans wordt in zijn laatste levensjaren serieuzer. Theologische kwesties houden hem bezig, de veranderingen in de katholieke kerk. De lolbroek van televisie maakt plaats voor een steeds serieuzer ondervrager en beschouwer. Bomans reist naar Rome, Israël en Disneyland en stoort zich daar aan opgeblazen façades die geen recht doen aan het origineel. ‘Disneyland was een vreselijke ervaring voor hem. Daar zie je een nepwereld, de spektakelmaatschappij. Die ontstaat in die tijd. De werkelijkheid van alledag wordt vervangen door enorm amusement en spektakel,‘ aldus Van Dieren.
Daarnaast publiceert Bomans een boek over zijn vader, “De Man Met De Witte Das” (1971) waarin hij pijnlijk openhartig over hun verstandhouding schrijft. Swanevelt: ‘Als hij over zijn vader praatte, merkte ik dat het hem heel erg aangreep. Ik zei: “Je praat er zo mooi over, schrijf er eens over.” En daar kwam een heel mooi boekje van.’ 

In juli 1971 verblijft Bomans een week op het onbewoonde Waddeneiland Rottumerplaat. Moederziel alleen. Zijn anders zo lachbereid publiek bestaat nu uit krijsende meeuwen. Het wordt een pijnlijke confrontatie met zichzelf. Hij is ziek en depressief. Het jarenlange rennen van hot naar her eist zijn tol. Uit zijn dagboek van toen: Ik zie nu beter dan eerst en nú eigenlijk pas goed, dat ik ben wie ik ben en dat zo heeft moeten zijn. Ik heb geen wrevel, geen spijt en geen wrok meer tegen het verleden. Ik genees van mijn wonden. Dit oude verzet was een rest van onvolwassenheid. ‘Hij hoorde daar niet. Hij had niets met de rauwe natuur. Geen wandelaar, geen ontdekkingsreiziger, geen buitenmens,‘ zegt Van Dieren over het Rottumerplaatexperiment.

Vijf maanden na zijn eilandverblijf overlijdt hij, 58 jaar oud. Van Dieren: ‘Een paar uur voor zijn dood heb ik hem voor het laatst gezien. We spraken over een Tv-programma waarin hij een gesprek zou hebben met zichzelf, een monoloog. Hij was vermoeid. Zijn huid was vaal geel. Hij wees naar een boom en zei: “Kijk, die boom wordt 200 jaar oud.” Zelf overlijdt hij een paar uur later.’

Research en tekst: Hannah Dogger
Regie en samenstelling: Reinier van den Hout

Uitzending: zo 27 okt 2013, 21.20 uur, Nederland 2.