Meer geschiedenis? Kijk op NPOKennis.nl
↳ Enter om te zoeken
28 december 2016

Jaren van Voorspoed

Jaren van Voorspoed
Bekijk Video
45 min

Een nieuw ritme

In de jaren twintig krijgen onze voorouders niet alleen meer comfort in huis, ze gaan zich ook gemakkelijker kleden en amuseren zich als nooit tevoren in bioscoop en danszaal.

Voor het eerst zet daarbij de Amerikaanse populaire cultuur de toon. Films uit Hollywood domineren na de Eerste Wereldoorlog het aanbod in de Europese bioscopen. En met de Amerikaanse troepen, die in Frankrijk zijn geland, zijn ook de eerste jazzartiesten naar het oude continent gekomen. Op het ritme van jazz barst in Nederland het moderne leven los.

6 mei 1930

Repetitie Dickson Girls in Rotterdam

Repetitie Dickson Girls in Rotterdam
Bekijk Video
1 min


Bovenop het dak van een hotel aan de Coolsingel repeteren de Dickson Girls hun nieuwe dansroutine naar Amerikaans voorbeeld. Behalve dit soort showbizz veroveren ook nieuwe dansstijlen als de charleston in rap tempo ons land.

“Wij leven op het oogenblik in de periode van den dans!”

Zeedijk
In kroegen op de Amsterdamse Zeedijk dansen jonge vrouwen uit de volksbuurten avond na avond uitbundig op het nieuwe ritme, al dan niet met zwarte matrozen die in de stad passagieren. De schrijver A.M. de Jong schets in zijn boek Amsterdam bij Nacht het beeld van de nachten op de Zeedijk:

“Een bleek apache-type danst met een koketterende meid. Ze hebben de gezichten bijna tegen elkaar, en uit zijn cigaret, die slordig in zijn mondhoek hangt, kringelen blauwe spiraaltjes, winden zich om hun hoofden en verwaaien dan in den nevel." 

"Wilde kreten slaan af en toe op. De muziek jammert en davert en gilt. Voeten stuiven en stampen. De stof dwarrelt in wolken om de dansers, de rook wordt dikker en blauwer. Een atmosfeer die je kunt snijden.”

Nieuwe rage
Het liberale weekblad Het Leven Geïllustreerd brengt in de jaren twintig ieder jaar een speciale editie uit waarin de redactie aandacht besteedt aan het fenomeen dansen. Want, zo verklaart de dan bekende danseres Lizzy Biedenweiser zelfbewust in een van de publicaties:

Het zou een gemeenplaats zijn, nog eens te zeggen dat wij op het oogenblik leven in de periode van den dans! Maar de latere geschiedschrijver zal dan toch dezen tijd, de jaren ná den grooten oorlog zonder eenigen twijfel aldus betitelen.”

Behalve jongeren uit de volksbuurten stort ook de gegoede burgerij zich op de nieuwe rage. Luxe dancings als La Gaîté in Amsterdam en Rotterdam bieden de bemiddelde clientèle de gelegenheid om eens flink los te gaan op de dansvloer.

31 december 1929

Gemaskerd bal in Haarlem

Bal Masqué van het Haarlems Toneel
Bekijk Video
2 min


Seksuele uitspattingen
Het verzet laat niet lang op zich wachten. Moderne dansen gelden in de jaren twintig steevast als een ‘gevaar’ een ‘kwestie’ of ‘probleem’, omdat ze bij uitstek een vorm van zintuiglijk vermaak zijn.

En zintuiglijk vermaak leidt vanzelfsprekend tot onzedelijk gedrag en seksuele uitspattingen, zo is de rotsvaste overtuiging van de clerus en een groot deel van het bestuur in de steden. Zowel de protestanten als katholieken protesteren.

In 1928 klinkt vanaf de preekstoel in de katholieke kerken bijvoorbeeld deze waarschuwing: “Alles is erop berekend om de danslustigen in een roes van zinnelijkheid te brengen, de weelde der danslokalen, het fantastische kunstlicht, soms het totaal gemis aan licht, waarlijk onze moderne heidensche dansen zijn een afgrond van zonden.”

De protestanten nemen een nog krachtiger standpunt in: “Het is de tijd van brood en spelen. De 'beschaving' is zoover gevorderd, dat de dansen en muziek van onbeschaafde, heidensche negers wordt geïmporteerd. En toen dat niet meer voldoende was, haalde men de negers en negerinnen zelf, die zo goed als naakt dansen op het toneel."

31 augustus 1922

Traditioneel dansfeest: Koninginnedag in Haarlem

Traditioneel dansfeest: Koninginnedag in Haarlem
Bekijk Video
2 min


Het dansvraagstuk

Ook de overheid beschouwt dansen als een onzedelijke bezigheid. In 1928 stelt de regering daarom een ‘Commissie inzake het dansvraagstuk’ aan, om een oplossing te zoeken voor deze uitwas van de moderne tijd.

Pas in 1931 zal de regeringscommissie een kritisch rapport over de nieuwe rage publiceren. De charleston en andere moderne dansen zijn dan, met name bij de niet-confessionele burgerij, allang doorgebroken.

31 december 1925

Meisjes leren de charleston, J.B.A. Kessler

Meisjes leren de charleston, J.B.A. Kessler
Bekijk Video
1 min


Vrijheid en vrolijkheid
Vaak leren meisjes al op jonge leeftijd de nieuwe dansstijlen aan. In deze amateurfilm van Jean Baptiste August Kessler zien we hoe ze de charleston instuderen. Zo kunnen zij later de show stelen op de dansvloer, net als de kortgeknipte dames die hen deze Amerikaanse dans aanleren.

De moderne vrouw danst niet alleen op Amerikaanse muziek, maar volgt ook Amerikaanse modetrends. Zij draagt veel kortere rokken, laat haar haren knippen tot een korte bob en wordt zich meer bewust van haar lichamelijke aantrekkingskracht. Deze nieuwe levensstijl voor vrouwen is gebouwd op een verlangen naar meer vrijheid. De aanhangers ervan staan bekend als ‘flappers’.

Het fenomeen van de vrolijke meisjes is dankbare stof voor de opbloeiende filmindustrie. Het publiek kan zich al snel vergapen aan een nieuw soort schoonheden op het witte doek, zoals Clara Bow, Helen Kane en de Nederlandse Truus van Aalten. Inmiddels is zij zo goed als vergeten, maar ooit was zij het icoon van een nieuwe tijd, een nieuwe vrijheid en vrolijkheid die tien jaar zou duren.

Nederlandse filmster Truus van Aalten (1910-1999)
Truus van Aalten (1910-1999) © Alexander Binder/Publiek Domein

Prachtige films in Beeld en Geluid

Voor deze special heeft de redactie van Andere Tijden onder andere geput uit de archieven van Beeld en Geluid. Daarin bevinden zich vele films uit periode 1920-1929 die inmiddels digitaal en veelal in HD-kwaliteit beschikbaar zijn. U kunt deze prachtige films bekijken op hun jaren twintig kanaal.

Muziek

Benieuwd naar de muziek die gebruikt is in de Andere Tijden Special over de jaren twintig? Een groot deel van de nummers hebben we voor u verzameld in een lijst op Spotify.

Quotes uit de jaren twintig

De quotes die de archiefbeelden in de special begeleiden, komen oorspronkelijk uit verschillende kranten, bladen en boeken uit de jaren twintig, zoals De Groene Amsterdammerhet Limburgsch Dagblad en Het Leven Geïllustreerd. Ze zijn ingesproken door:

  • Godfried van Run - coördinator Geschiedenis NTR/VPRO
  • Hans Haffmans - presentator NTR Podium op Radio 4
  • Mirjam Gulmans - researcher Andere Tijden
  • Margriet Vroomans - presentator De ochtend van Radio 4
  • Jacques Klöters - cabarethistoricus en presentator De Sandwich op Radio 5
  • Reinier van den Hout - regisseur Andere Tijden
Credits
  • Regisseur
    Matthijs Cats
  • Researcher
    Matthijs Blatter
  • Researcher
    Mirjam Gulmans
  • Een nieuw ritme
    Matthijs Blatter
Bronnen
  • De Nieuwe Mens: de culturele revolutie in Nederland rond 1900 (Amsterdam 2015).

    A. Van der Woud, De Nieuwe Mens: de culturele revolutie in Nederland rond 1900 (Amsterdam 2015).

  • Geschiedenis van Amsterdam

    Piet de Rooij, Geschiedenis van Amsterdam, Deel IV: Tweestrijd om de hoofdstad 1900-2000 (Amsterdam 2007).

     

     
  • Bie, H. de, e.a., Rapport der regeerings-commissie inzake het Dansvraagstuk (’s-Gravenhage 1931).

    Bie, H. de, e.a., Rapport der regeerings-commissie inzake het Dansvraagstuk (’s-Gravenhage 1931).

  • Het Leven Geillustreerd

    Diverse artikelen uit Het Leven Geïllustreerd

  • Amsterdam bij nacht. Snelkieken van de ‘Leven’-redacteuren en teekeningen van Jordaan

    M. de Jong, Amsterdam bij nacht. Snelkieken van de ‘Leven’-redacteuren en teekeningen van Jordaan (Amsterdam 1921)

  • Massacultuur en socialisme in Nederland 1918- 1940: een onderzoek naar socialistische reacties op de massacultuur

    Wunderink, Massacultuur en socialisme in Nederland 1918- 1940 : een onderzoek naar socialistische reacties op de massacultuur (Amsterdam 1980)

  • Dansrepetitie v/d Dickson Girls

    © Polygoon Hollands Nieuws

Vragen?

Heeft u vragen, ideeën of opmerkingen?

Neem dan contact op met de redactie:

Meer Andere Tijden